Topdansatış ticarətdə diqqət yetiriləsi 6 vacib məqam

Satışı bitən "Vergi uçotu: A-dan Z-yə" (II nəşr) kitabından seçmə

Vergi Məcəlləsinin 13.2.63 -cü maddəsi və “Topdansatış ticarət fəaliyyəti sahəsində vergitutma məqsədləri üçün gəlirlərin və xərclərin uçotunun aparılması” qaydasına əsasən, topdansatış ticarət dedikdə, malların alıcıya satışının (təqdim edilməsinin) onun sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün və Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada elektron-qaimə faktura və ya elektron vergi hesab-faktura təqdim edilməklə həyata keçirilməsi üzrə ticarət fəaliyyəti başa düşülür.
Topdansatış ticarət fəaliyyətini pərakəndə ticarətdən fərqləndirən cəhətlər aşağıdakılardır:

1) Topdansatış ticarət fəaliyyəti qaydasında malların təqdim edilməsini həyata keçirən şəxslər sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi ola bilməzlər.
Vergi Məcəlləsinin 218.5.9-cu maddəsi ilə bu fəaliyyətə belə bir məhdudiyyət qoyulub. Yəni, dövriyyəsindən asılı olmayaraq topdansatış fəaliyyəti göstərən bütün hüquqi və fiziki şəxslər müvafiq olaraq mənfəət və ya gəlir vergisi ödəyicisidirlər.
Həmin fəaliyyət üzrə ardıcıl 12 aylıq dövriyyə 200 000 manatdan yuxarı olduğu halda vergi ödəyicisi məcburi ƏDV qeydiyyatına alınmalıdır.
Nəzərə alsaq ki, topdansatış fəaliyyəti üzrə dövriyyələr yüksəkdir, bu fəaliyətlə məşğul olan əksər vergi ödəyiciləri ƏDV ödəyicisi kimi fəaliyyət göstərirlər. Qeyd edək ki, 12 aylıq dövriyyə 200 000 manatdan aşağı olduğu halda da, topdansatış ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər də könüllü ƏDV qeydiyyatına müraciət etmək imkanına malikdir.
Təbii ki, topdansatış fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyicilərinin sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüquqları olmadığı üçün 12 aylıq dövriyyə 200 000 manatdan aşağı olduqda mənfəət və ya gəlir vergisi ödəyicisi olacaqlar. Sadəcə, dövriyyəyə görə ƏDV öhdəliyi məcburi olmayacaq.
2) Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyicisi məhdud dövriyyə əsasında topdan satış fəaliyyəti ilə məşğul ola bilər.
1 yanvar 2020-ci il tarixdən Vergi Məcəlləsinə əlavə edilən 218.6.1-ci maddəyə əsasən, bu Məcəllənin 218.5.9-cu maddəsinin müddəalarından asılı olmayaraq pərakəndə satış qaydasında malların təqdim edilməsini həyata keçirən vergi ödəyicisi, eyni zamanda, topdansatış qaydasında malların satışını həyata keçirdikdə, rüb ərzində elektron qaimə-faktura ilə rəsmiləşdirilməli olan əməliyyatların həcmi ümumi ticarət əməliyyatlarının (satışdankənar gəlirlər istisna olmaqla) həcminin 30 faizindən çox olmadıqda sadələşdirilmiş vergi metodunu tətbiq etmək hüququ saxlanılır.
Misal. Pərakəndə satışla məşğul olan fiziki və ya hüquqi şəxs vergi ödəyicisinin 2020-ci ilin 1-ci rübü ərzində təqdim etdiyi malların ümumi məbləği 40 000 manatdır. Vergi ödəyicisi rüb ərzində cəmi 15 000 manatlıq malı hüquqi və fiziki şəxslərə elektron qaimə-faktura vasitəsilə təqdim edib. Elektron qaimə-faktura ilə təqdim olunan malların xüsusi çəkisi 37,50 faiz manat ((15 000 manat/40 000) x 100 faiz) olduğu üçün vergi ödəyicisi sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququnu itirir. O, artıq məcburi olaraq gəlir (mənfəət) vergi ödəyicisi kimi qeydiyyata alınmalıdır.
3) Topdansatış ticarət fəaliyyətində malların alıcıya satışı (təqdim edilməsi) sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçündür.
Hər hansı vergi ödəyicisinin təqdim etdiyi mallar alıcının sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədi üçün istifadə olunursa, bu topdansatış ticarət fəaliyyəti hesab olunur. Tərifdən göründüyü kimi bu fəaliyyət üzrə malların təqdim olunmasında say baxımından tələb yoxdur. Bu malların sayı 2 və yaxud
1 000 ədəd də ola bilər.
4) Əhaliyə malların satışı topdansatış ticarət anlamı verə bilməz. Birincisi, əhali malları sahibkarlıq fəaliyəti üçün yox, son istehlak məqsədilə əldə edir, ikincisi isə topdansatış ticarət fəaliyyəti zamanı mallar yalnız elektron qaimə-faktura vasitəsilə təqdim olunmalıdır. Əhali vergi ödəyicisi olmadığı üçün onlara elektron qaimə-faktura göndərilə bilməz. Topdansatış ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxs paralel olaraq pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul ola bilər. Amma qaydalara əsasən, vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektində (obyektdə) mallar pərakəndə və topdansatış qaydasında təqdim edildikdə, bu fəaliyyətlər üzrə malların mədaxilinin və məxaricinin (satışının) uçotu ayrılıqda aparılmalıdır.
5) Topdansatış ticarət fəaliyyəti elektron informasiya sisteminə real vaxt rejimində qoşulmuş nəzarət-kassa aparatı vasitəsilə həyata keçirilmir. Çünki Vergi Məcəlləsinin 16.1.8-ci maddəsinə əsasən, yalnız pərakəndə ticarət və (və ya) ictimai iaşə fəaliyyəti üzrə fəaliyyət göstərənlər (həmin maddədəki bəzi istisnalar nəzərə alınmaqla) nağd pul hesablaşmalarını nəzarət-kassa aparatı vasitəsilə aparmalıdırlar.
Bu məsələ ilə bəzi vergi ödəyiciləri düşünürlər ki, vergi ödəyicisi topdansatış fəaliyyəti ilə məşğul olursa, onun nəzarət-kassa aparatı tətbiq etmək hüququ yoxdur. Bu cür yanaşma yalnışdır, sadəcə topdansatış fəaliyyəti həyata keçirənlər üçün nəzarət-kassa aparatının quraşdırılması mütləq tələb deyil. Amma vergi ödəyicisi topdansatışla yanaşı, pərakəndə ticarət fəaliyyəti həyata keçirirsə, o zaman obyektində nəzarət kassa aparatı quraşdırmalıdır.
Qeyd edək ki, yeni nəsil kassa aparatlarının tətbiqi səbəbindən əksər topdansatış obyektlərində NKA aparatı quraşdırılır.
6) İstehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərin öz mallarını təqdim etməsi topdansatış ticarəti anlamına gəlmir. Vergi Məcəlləsinin 13.2.55-ci maddəsinə əsasən, istehsalçılar tərəfindən özlərinin istehsal etdiyi malların təqdim edilməsi ticarət fəaliyyəti hesab olunmur.
Misal. Vergi ödəyicisi tum istehsalı ilə məşğul olur və malları topdansatış qaydasında vergi ödəyicilərinə təqdim edir. Vergi ödəyicisinin satış üsulu topdansatış olsa da, malları özü istehsal etdiyi üçün artıq onun fəaliyyəti topdanatış yox, istehsal sayılır.