Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə bağlı 6 vacib məqam

"Vergi uçotu: A-dan Z-yə" kitabından seçmə

Əvvəlki səhifələrdə topdansatış ticarət fəaliyyətinin vacib xüsusiyyətləri haqqında məlumat verdik. İndi isə, pərakəndə ticarətlə bağlı məsələləri nəzərdən keçirəcəyik. Vergi Məcəlləsinin 13.2.62 və “Pərakəndə ticarət fəaliyyəti sahəsində vergitutma məqsədləri üçün gəlirlərin və xərclərin uçotunun aparılması Qaydası”na əsasən, pərakəndə satış mallarının alıcıya satışının (təqdim edilməsinin) son istehlak məqsədi ilə və yalnız Vergi Məcəlləsində müəyyən edilmiş qaydada qəbz və ya nəzarət-kassa aparatının çeki (sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən hüquqi və fiziki şəxslərin tələbi ilə elektron-qaimə faktura və ya elektron vergi hesab-fakturası) təqdim edilməklə həyata keçirilməsi üzrə ticarət fəaliyyətidir.

Pərakəndə ticarət fəaliyyətini fərqləndirən xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
1) Pərakəndə ticarət fəaliyyəti zamanı mallar son istehlak məqsədi ilə təqdim edilməlidir. Həmin malların alıcısı onu sahibkarlıq fəaliyyəti üçün istifadə etməməlidir.
2) Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki və hüquqi şəxslər sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi ola bilərlər, bir şərtlə ki, ardıcıl 12 ayda dövriyyələri 200 000 manatı keçməsin. Əgər qeyd edilən
dövriyyə keçilərsə, fiziki və hüquqi şəxslər öz statusları müqabilində, gəlir və mənfəət vergisi ödəyicisi olmaqla yanaşı, həm də məcburi olaraq ƏDV ödəyicisi olurlar.
Qeyd edək ki, 12 aylıq dövriyyə 200 000 manatdan aşağı olduğu halda da, pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər könülli ƏDV qeydiyyatına müraciət etmək imkanına malikdir.
3) Aşağıdakı istisnalar nəzərə alınmaqla, pərakəndə ticarətlə məşğul olanlar mütləq olaraq nağd pul hesablaşmalarını elektron informasiya sisteminə real vaxt rejimində qoşulmuş nəzarət-kassa aparatı vasitəsi
ilə həyata keçirməlidirlər:
- qəzet və jurnalların satışı (belə satış dövriyyəsinin ümumi dövriyyədəki payı 50 faizdən çox olduqda);
- kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarlarda, yarmarkalarda və səyyar qaydada satışı;
- səyyar, bazarlarda və digər kütləvi ticarət yerlərində piştaxtadan, avtomobildən və qoşqu vasitələrindən pərakəndə satış fəaliyyəti;
- qiymətli kağızların və lotereya biletlərinin satışı;
- elektrik enerjisi, qaz, su, isti su təchizatı və mərkəzi qızdırma sistemi obyektlərinin fəaliyyəti.
4) Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olanların alıcıya onun istəyindən asılı olaraq elektron qaimə-faktura göndərmələri ilə bağlı qanunvericilikdə hər hansı məhdudiyyət nəzərdə tutulmayıb. Qaydalara əsasən, pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən hüquqi və fiziki şəxslərə onların tələbi ilə qaimə-faktura, yaxud elektron qaimə-faktura və ya elektron vergi
hesab-faktura təqdim edə bilərlər. Elektron qaimə-fakturanın təqdim olunması həmin vergi ödəyicisinin pərakəndə ticarət hüququnun itirilməsinə səbəb olmur. Çünki bu fəaliyyət üzrə malların alıcısı olan vergi
ödəyicilərinin də hər hansı malı sahibkarlıq deyil, istehlak məqsədilə istifadə etmək hüququ var.
5) Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxs malları topdansatış qaydasında təqdim edə bilər. Qaydaların 4.2-ci bəndinə əsasən, vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektində (obyektdə) mallar pərakəndə və topdansatış qaydasında təqdim edildikdə, bu fəaliyyətlər üzrə malların mədaxilinin və məxaricinin (satışının) uçotu ayrılıqda aparılır. Amma əgər pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxs sadələşdirilmiş vergi ödəyicisidirsə, topdansatış qaydasında fəaliyyət həyata keçirərsə, o zaman həmin hüququnu itirəcək. Çünki topdansatış qaydasında fəaliyyətini həyata keçirən şəxslər sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi hüququna malik deyillər.
6) Pərakəndə ticarət məhsullarının bəzilərinə münasibətdə ƏDV ticarət əlavəsinə tətbiq edilir. Vergi Məcəlləsinin 153-cü maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikası ərazisində istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı əlavə dəyər vergisi ticarət əlavəsinə hesablanır.

Misal. Tutaq ki, “Əla” supermarketi 200 manata aldığı kənd təsərrüfatı məhsulunun üzərinə 50 manat əlavə edərək satışı 250 manata həyata keçirir. ƏDV ödəyicisi 250 manatdan 18 faiz hesablamalı olduğu halda, kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı ticarət əlavəsinə, yəni 50 manata (250 manat – 200 manat) ƏDV tətbiq ediləcək. Bu maddə ilə bağlı bir məsələyə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır ki, həmin kənd təsərrüfatı məhsulu mütləq olaraq ölkəmizdə istehsal olunmalıdır. Əgər “Əla” supermarketi Türkiyədən alınan naringinin satışını həyata keçirirsə, bu zaman bu məhsul üzrə uçot ayrıca aparılmalı və ƏDV də satış qiymətinə tətbiq olunmalıdır. Vergi Məcəlləsinin 174.3-cü maddəsinə əsasən, belə uçot aparılmadıqda, Vergi Məcəlləsinin digər maddələrində göstərilən müddəalardan asılı olmayaraq ölkəmizdə istehsal olunan malların pərakəndə satışı zamanı ƏDV ümumi dövriyyədən hesablanır.