TƏSİSÇİ PAYININ BİR HİSSSƏSİNİ SATANDA HANSI VERGİLƏRİ ÖDƏMƏLİDİR

Sual: Azərbaycan Respublikasının rezidenti olan müəssisənin nizamnamə kapitalı 1 təsisçinin iştirakı ilə yaradılıb və 200 manatdır. Balansında olan aktivlərin dəyəri isə 3 000 manat dəyərindədir. Bu şərtlər daxilində təsisçi payın 50%-ni, yəni, 100 manatını qeyri-rezident olan fiziki şəxsə satdıqda hər hansı vergi öhdəliyi yaranırmı?

Fuad Eminov

Cavab: Çox maraqlı və təcrübədə rast gəlinən məsələlərdəndir. Mülki Məcəlləyə əsasən, hüquqi şəxsin təsisçiləri və hüquqi şəxs ayrı-ayrı anlayışlardır. Sualınızdan aydın olur ki, hüquqi şəxsin təsisçisi fiziki şəxsdir və həmin şəxs öz payının 50%-ni digər bir fiziki şəxsə satıb. Bunu biz məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin timsalında nəzərdən keçirəsək, daha aydın olar. Digər təşkilati-hüquqi formalı müəssisələr üçün də cavab eynidir. Mülki Məcəllənin 93-cü və 96-cı maddələrinə baxaq.

Maddə 93. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin nizamnamə kapitalındakı payın keçməsi

93.1. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin iştirakçısı cəmiyyətin nizamnamə kapitalındakı payını və ya onun bir hissəsini həmin cəmiyyətin bir və ya bir neçə iştirakçısına sata bilər və ya başqa qaydada güzəşt edə bilər.

93.2. Cəmiyyət iştirakçısının öz payını (onun bir hissəsini) üçüncü şəxslərə özgəninkiləşdirilməsinə, əgər cəmiyyətin nizamnaməsində ayrı qayda nəzərdə tutulmayıbsa, yol verilir.

Maddə 96. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin iştirakçısı cəmiyyətdən çıxarkən hesablaşmalar

96.1. Məhdud məsuliyyətli cəmiyyətdən çıxan iştirakçıya, əgər cəmiyyətin nizamnaməsində ayrı qayda nəzərdə tutulmayıbsa, həmin iştirakçının nizamnamə kapitalındakı payına uyğun əmlak hissəsi ödənilir. Çıxan iştirakçının cəmiyyət ilə razılaşmasına əsasən əmlakın dəyərinin ödənilməsi əmlakın naturada verilməsi ilə əvəz edilə bilər. Jəmiyyətin əmlakının çıxan iştirakçıya düşən hissəsi və ya onun dəyəri iştirakçının çıxdığı məqamda tərtib edilən balans üzrə müəyyənləşdirilir.

96.2. Əgər məhdud məsuliyyətli cəmiyyətin nizamnamə kapitalına maya kimi əmlakdan istifadə hüququ verilmişdirsə, müvafiq əmlak cəmiyyətdən çıxan iştirakçıya qaytarılır. Həmin əmlakın normal aşınma nəticəsində dəyərinin azalmasının əvəzi ödənilmir.

96.3. Cəmiyyət iştirakçısının vərəsəsi və ya onun iştirakçısı olan hüquqi şəxsin hüquq varisi cəmiyyətə daxil olmadıqda onunla hesablaşmalar bu maddənin qaydalarına uyğun aparılır.

Maddələrdən tam aydın olur ki, təsisçilərin paylarının satması nizamnamə kapitalında payın digər şəxsə keçməsi sayılır.Təsisçinin cəmiyyətdən çıxması sayılmır.

Tutaq ki, «AA»  MMC-nin  2 təsisçisi var və müəyyən müddətdən sonra onlardan biri  təsisçilikdən imtina edir, nizamnamə kapitalındakı payını geri götürmək istəyir. Tutaq ki, həmin təsisçinin payı 40%-dir. Bu zaman cəmiyyət həmin təsisçiyə nizamnamə kapitalına qoyduğu həmin 40%-i və hər hansı bir formada cəmiyyətin xalis aktivlərinin 40%-ni  ödəməlidir. Bu hal təsisçinin cəmiyyətdən çıxması sayılır. Bundan sonra artıq həmin cəmiyyətin nizamnamə kapitalı azaldılmalıdır.

Amma hər hansı bir təsisçinin öz payını digər bir şəxsə, və yaxud müəssisənin bir təsisçi varsa, payının müəyyən hissəsini digər bir şəxsə satması, artıq təsisçinin cəmiyyətdən çıxması yox, nizamnamədə olan payının digər şəxsə keçməsi sayılır. Bu zaman həmin təsisçi hüquqi şəxsdə və xalis aktivlərdə olan payını geri istəyə bilməz. Məsələyə məntiqlə yanaşsaq, görərik ki, təsisçi başqa bir şəxsə onun hər hansı bir müəsisədə müəyyən qədər payının olduğunu bildirir və müəyyən məbləğ müqabilində payını satır. Artıq bu zaman hüquqi şəxs üçün heç vergitutma obyekti yaranmır. Bu halda nə ƏDV, nə mənfəət vergisi, nə sadələşdirilmiş vergi, nə də ödəmə mənbəyində vergitutma obyekti formalaşır. Ancaq müəssisədə olan payını satan təsisçi fiziki şəxsdə vergitutma obyekti formalaşa bilər. Ona görə ki, səhm qiymətli kağızdır və qiymətli kağızlar Mülki Məcəlləyə əsasən mal sayılır. Səhmin satılması mal alqı-satqısı kimi qəbul olunur. Bu halda biz Vergi Məcəlləsinin 97-ci maddəsinə nəzər yetirməliyik.

Maddə 97. Gəlir

97.1. Rezident vergi ödəyicisinin gəliri onun Azərbaycan Respublikasında və Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda əldə etdiyi gəlirdən ibarətdir.

97.2. Qeyri-rezident vergi ödəyicisinin gəliri onun Azərbaycan Respublikası mənbələrindən əldə etdiyi gəlirlərdən ibarətdir.

97.3. Gəlirlərə aiddir:

97.3.1. muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlir;

97.3.2. muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə edilən gəlir;

97.3.3. vergilərdən azad edilən gəlirlərdən başqa bütün digər gəlirlər.

Burada təsisçi fiziki şəxsin səhm satışından əldə etdiyi gəlir nə 98-ci maddəyə uyğun olaraq muzdlu, nə də 99-cu maddəyə uyğun olaraq muzdlu işə aid olmayan gəlirlərə düşür. Ancaq bunu digər gəlirlər kimi qiymətləndirmək olar. Burada təsisçinin satdığı payın məbləği ilə həmin payın nizamnamədə olan nominal dəyəri arasındakı fərq gəlir kimi tanınar və həmin hissə gəlir vergisinə cəlb oluna bilər (illik şkala ilə). Konkret sualınızdan çıxış etsək, 3000 manat heç bir vergiyə cəlb olunmur, ancaq 200 manatın 50%-i olan 100 manatlıq pay hansı məbləğə satılarsa, qeyd etdiymiz fərq vergiyə cəlb oluna bilər.

Sonda bir önəmli məsələyə diqqətinizi çəkmək istəyirəm. Xalis aktivləri 3000 manat olan müəssisənin təsisçisi əlbəttə ki, payının yarısını satanda alıcını həmin xalis aktivin yarısına, 1500 manata şərik edir. Məhz buna görə də təsisçi təbii ki, payın 50%-ni 100 manata yox, daha yüksək məbləğə, məsələn 2000 manata satacaq. Bu halda artıq 2000-100 = 1900 manat vergiyə cəlb olunacaq.

Belə məsələlərdə çox diqqətli olmaq lazımdır.