Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə bağlı diqqət yetiriləsi 5 vacib məqam

Satışı bitən "Vergi uçotu: A-dan Z-yə" (II nəşr) kitabından seçmə

Əvvəlki səhifələrdə topdansatış ticarət fəaliyyətinin vacib xüsusiyyətləri haqqında məlumat verdik. İndi isə, pərakəndə ticarətlə bağlı məsələləri nəzərdən keçirəcəyik. Vergi Məcəlləsinin 13.2.62-ci maddəsinə və “Pərakəndə ticarət fəaliyyəti sahəsində vergitutma məqsədləri üçün gəlirlərin və xərclərin uçotunun aparılması Qaydası”na əsasən, pərakəndə satış mallarının alıcıya satışının (təqdim edilməsinin) son istehlak məqsədilə və yalnız Vergi Məcəlləsində müəyyən edilmiş qaydada qəbz və ya nəzarət-kassa aparatının çeki (sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən hüquqi və fiziki şəxslərin tələbi ilə elektron-qaimə faktura və ya elektron vergi hesab-fakturası) təqdim edilməklə həyata keçirilməsi üzrə ticarət fəaliyyətidir.

Pərakəndə ticarət fəaliyyətini fərqləndirən xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
1) Pərakəndə ticarət fəaliyyəti zamanı mallar son istehlak məqsədilə təqdim edilir. Həmin malların alıcısı onu sahibkarlıq fəaliyyəti üçün istifadə etməməlidir;
2) Pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki və hüquqi şəxslər sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi ola bilərlər, bir şərtlə ki, ardıcıl 12 ayda dövriyyələri 200 000 manatı keçməsin. Əgər qeyd edilən dövriyyə keçilərsə, fiziki və hüquqi şəxslər öz statusları müqabilində, gəlir və mənfəət vergisi ödəyicisi olmaqla yanaşı, həm də məcburi olaraq ƏDV ödəyicisi olurlar.
Qeyd edək ki, 12 aylıq dövriyyə 200 000 manatdan aşağı olduğu halda da, pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər könüllü ƏDV qeydiyyatına müraciət etmək imkanına malikdirlər.
3) Aşağıdakı istisnalar nəzərə alınmaqla, pərakəndə ticarətlə məşğul olanlar mütləq nağd pul hesablaşmalarını elektron informasiya sisteminə real vaxt rejimində qoşulmuş nəzarət-kassa aparatı vasitəsilə həyata keçirməlidirlər:
- Qəzet və jurnalların satışı (belə satış dövriyyəsinin ümumi dövriyyədəki payı 50 faizdən çox olduqda);
- Kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarlarda, yarmarkalarda və səyyar qaydada satışı;
- Səyyar, bazarlarda və digər kütləvi ticarət yerlərində piştaxtadan, avtomobildən və qoşqu vasitələrindən pərakəndə satış fəaliyyəti;
- Qiymətli kağızların və lotereya biletlərinin satışı;
- Elektrik enerjisi, qaz, su, isti su təchizatı və mərkəzi qızdırma sistemi obyektlərinin fəaliyyəti.
4) Sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olan pərakəndə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul vergi ödəyicisinin təqdim etdiyi elektron qaimə-fakturalar müəyyən həddə olmalıdır.
1 yanvar 2020-ci il tarixdən Vergi Məcəlləsinə əlavə edilən 218.6.1-ci maddəyə əsasən, bu Məcəllənin 218.5.9-cu maddəsinin müddəalarından asılı olmayaraq pərakəndə satış qaydasında malların təqdim edilməsini həyata keçirən vergi ödəyicisi, eyni zamanda, topdansatış qaydasında malların satışını həyata keçirdikdə, rüb ərzində elektron qaimə-faktura ilə rəsmiləşdirilməli olan əməliyyatların həcmi ümumi ticarət əməliyyatlarının (satışdankənar gəlirlər istisna olmaqla) həcminin 30 faizindən çox olmadıqda sadələşdirilmiş vergi metodunu tətbiq etmək hüququ saxlanılır.
Dəyişikliyi misalla izah edək.
Misal. Pərakəndə satışla məşğul olan fiziki və ya hüquqi şəxs vergi ödəyicisinin 2020-ci ilin 1-ci rübü ərzində göstərdiyi sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı təqdim etdiyi malların ümumi məbləği 42 000 manatdır. Vergi ödəyicisi rüb ərzində cəmi 7 800 manatlıq malı digər vergi ödəyicilərinə elektron qaimə-fakura ilə təqdim edib. Elektron qaimə-faktura ilə təqdim edilən malların xüsusi çəkisi 18,57 faiz ((7800 manat / 42 000) manat x 100 faiz) olduğu üçün vergi ödəyicisi gəlir (mənfəət) vergisi ödəyicisinə çevrilmir, sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kimi 2 faiz dərəcəsi ilə vergi ödəyir.
5) Pərakəndə ticarət məhsullarının bəzilərinə münasibətdə ƏDV ticarət əlavəsinə tətbiq edilir. Vergi Məcəlləsinin 153-cü maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikası ərazisində istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı əlavə dəyər vergisi ticarət əlavəsinə hesablanır.
Misal. Tutaq ki, “Əla” supermarketi 200 manata aldığı kənd təsərrüfatı məhsulunun üzərinə 50 manat əlavə edərək satışı 250 manata həyata keçirir. ƏDV ödəyicisi 250 manatdan 18 faiz hesablamalı olduğu halda, kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı ticarət əlavəsinə, yəni 50 manata (250 manat – 200 manat) ƏDV tətbiq ediləcək. Bu maddə ilə bağlı bir məsələyə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır ki, həmin kənd təsərrüfatı məhsulu mütləq olaraq ölkəmizdə istehsal olunmalıdır. Əgər “Əla” supermarketi Türkiyədən alınan naringinin satışını həyata keçirirsə, o halda bu məhsul üzrə uçot ayrıca aparılmalı və ƏDV də satış qiymətinə tətbiq olunmalıdır. Vergi Məcəlləsinin 174.3-cü maddəsinə əsasən, belə uçot aparılmadıqda, Vergi Məcəlləsinin digər maddələrində göstərilən müddəalardan asılı olmayaraq ölkəmizdə istehsal olunan malların pərakəndə satışı zamanı ƏDV ümumi dövriyyədən hesablanır.