ƏDV-nin əvəzləşdirilməsinə dair məhdudiyyətlərin İZAHI

Satışı bitən "Vergi uçotu: A-dan Z-yə" (II nəşr) kitabından seçmə

ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi ilə bağlı yetərli məlumat verdik. İndi isə əvəzləşdirmənin aparılması prosesində ödənişin təyinatı haqqında məlumat verək. Vergi Məcəlləsinin 175.2-ci maddəsinə əsasən, bir hissəsi vergi ödəyicisinin sahibkarlıq fəaliyyəti, digər hissəsi isə başqa məqsədlər üçün, o cümlədən ƏDV tutulmayan əməliyyatlar üçün nəzərdə tutulan vergiyə cəlb edilən əməliyyatlara görə nağdsız qaydada ƏDV-nin depozit hesabı vasitəsilə ödənilmiş (mal, iş və xidmət təqdim edənin bank hesabına birbaşa nağd qaydada ödənişlər istisna edilməklə) və malların idxalı üçün vergi ödəyicisinə verilmiş elektron qaimə-fakturaları üzrə onun tərəfindən ödənilmiş ƏDV-nin məbləği sahibkarlıq fəaliyyəti üçün istifadə olunan malların (işlərin, xidmətlərin) xüsusi çəkisinə görə müəyyənləşdirilən ƏDV-nin məbləği qədər əvəzləşdirilir.

Bundan əlavə, Vergi Məcəlləsinin 175.3-cü maddəsində qeyd edilir ki, sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarakteri daşıyan vergi ödəyicisinin xərcləri istisna olmaqla, əyləncə və yemək xərclərinin (Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilmiş normalar daxilində müalicə-profilaktik yeməklərə, süd və ona bərabər tutulan digər məhsullara və vasitələrə sərf olunan xərclər, həmçinin dəniz nəqliyyatında üzücü heyətə verilən yemək xərcləri istisna olmaqla), habelə işçilərin mənzil və digər sosial xarakterli xərcləri üzrə çəkildikdə ƏDV-nin əvəzləşdirilməsinə yol verilmir.
Həm 175.2-ci, həm də 175.3-cü maddələrdə konkret olaraq bildirilir ki, əvəzləşdirmə üçün sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri olması mütləqdir.
Deməli, vergi ödəyicisinin elektron qaimə-faktura alması, onun qaydalara uyğun (əsas məbləği cari hesaba, ƏDV-ni isə depozit hesaba) ödəməsi hələ ƏDV-ni əvəzləşdirməyə tam əsas vermir. Vergi ödəyicisinin aldığı malların, alıcısı olduğu xidmət və işlərin kommersiya məqsədli olması önəmlidir.
Mənfəət və ya gəlirin formalaşmasında gəlirdən çıxılan xərclər necə əsas rol oynayırsa, ƏDV-nin əvəzləşdirilməsində də qeyri-kommersiya fəaliyyəti və yemək - əyləncə tipli xərclər mühüm əhəmiyyətə malikdir. Təbii ki, müəyyən istisnalarla. Məsələn, sahibkarlıq fəaliyyəti üçün alınan əsas vəsaitlərlə bağlı xərclər birbaşa gəlirdən çıxılmasa da, əsas vəsaitin alınmasına ödənilən ƏDV-nin əvəzləşdirilməsinə icazə verilir.
Misallara keçməmişdən öncə bir məqamı vurğulamaq istəyirik ki, sahibkarlıq fəaliyyətinə aid edilməyən fəaliyyət üzrə alınmış mallara (işlərə, xidmətlərə) görə ödənilmiş, lakin əvəzləşdirilməsinə icazə verilməyən ƏDV-nin məbləğinin gəlirdən çıxılmasına icazə verilmir. Həmin əvəzləşdirilməyən məbləğ mal, iş və xidmətin dəyərini artırır.
Misal. Tutaq ki, “A” MMC restoranda tədbir keçirmək üçün 3 000 manat ödəniş etdiyindən 540 manat (3000 manat x 18 faiz) ƏDV ödəyib. Bu zaman ödəniş qeyri-kommersiya fəaliyyətinə aid olduğu üçün 540 manatlıq ƏDV məbləği xidmətin üzərinə gəlinir və görülən xidmətin dəyəri 3 540 manat (3 000 manat + 3 000 manat x 18 faiz) təşkil edir.
Mümkündür ki, vergi ödəyicisi sahibkarlıq fəaliyyətinə uyğun olaraq mal alsın, amma ödənişi nağd formada həyata keçirdiyi üçün ƏDV-ni əvəzləşdirə bilməsin. Bu halda əvəzləşdirilməyən ƏDV-nin gəlirdən çıxılması halına uyğun gəlirsə, buna icazə verilir.